(…) Jest cicho. Choinka płonie.
Na szczycie cherubin fruwa.
Na oknach pelargonie,
Blask świeczek złotem zasnuwa,
A z kąta, z ust brata płynie
Kolęda na okarynie.
Lulajże, Jezuniu,
Moja perełko,
Lulajże, Jezuniu
Me pieścidełko
I. Gałczyński. Przed zapaleniem choinki
Kolędy polskie źródłem tradycji narodowych
Muzyka zawsze była i będzie nieodzownym elementem wszelkiego świętowania. Symbolizuje radość i uświetnia wszelakie uroczystości. I tak z uroczystością Narodzenia Pańskiego łączy się śpiew specjalnych pieśni zwanych kolędami.
Nazwa kolędy jako popularnej dziś pieśni związanej ze Świętami Bożego Narodzenia pochodzi od łacińskiego, „calendae”, co oznaczało w kalendarzu juliańskim pierwszy dzień miesiąca.
W ciągu swej długiej historii kolędy podlegały wielu zmianom. Wykształciły się z popularnych w XIII – wiecznej Francji pieśni tanecznych – caroles, tańczonych w kręgu. W owym czasie muzyka kościelna była bardzo poważna i nie cieszyła się uznaniem wśród ludu. Proste teksty i wesołe melodie kolęd stanowiły miłą odmianę w życiu narodu.
Pierwsze ślady kolęd na ziemiach polskich można spotkać już przed XV wiekiem głównie w misteriach i dialogach, jednak najstarsze zabytki pochodzą dopiero z I połowy XV w. (Zdrow bądź, Królu anielski z 1424r. Chrystus się nam narodził sprzed 1435r. Zstałaś się rzecz wielmi dziwna 1440 r.) Ogółem znanych jest w XV wieku 9 kolęd.
Do naszych czasów zachowało się znacznie więcej tekstów kolęd niż ich zapisów muzycznych. Dlaczego? Otóż bardzo często układano tekst i śpiewano go do znanych z liturgii łacińskich hymnów, lub „ podkładano” nowy tekst do znanej powszechnie melodii ludowej. Spowodowało to utratę wielu wspaniałych utworów, które do naszych czasów odeszły niestety w niepamięć.
Trudne do ustalenia było autorstwo kolęd. Jednak należałoby dla ciekawości podać, że autorami niektórych słynnych tekstów byli wybitni polscy twórcy: Franciszek Karpiński, Teofil Lenartowicz, Jan Kochanowski.
Prześledźmy teraz historię niektórych kolęd.
Jedną z najstarszych polskich kolęd, której melodia oparta jest na oryginalnym łacińskim chorale jest kolęda „Anioł pasterzom mówił”. Tekst tej kolędy pochodzi z XVI w.
„Wśród nocnej ciszy” – kolęda ta posiada uroczysty charakter nawiązujący do hymnu. Słowa i melodia pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku. Pierwotnie przeznaczona była do śpiewów mszalnych. Jej autorstwo nie jest znane.
„Gdy się Chrystus rodzi” – jedna z najstarszych kolęd. Powstała najprawdopodobniej w środowisku zawodowych poetów i muzyków w okresie wczesnego Baroku.
„Mizerna cicha” – piękny tekst Lenartowicza wydany w 1849 roku doczekał się wielu opracowań muzycznych. Największą popularność zdobyła wersja z melodią Jana Galla. W wersji tej kolęda posiada charakter kołysanki.
„Cicha noc” – pieśń powstała w przeddzień Wigilii 1818 r. w małej wiosce Obendorf niedaleko Salzburga.
Izabella Klebańska
O kolędzie „Cicha noc”
Ciche, nieśmiałe pukanie oderwało wikarego Józefa Mohra (czytaj: mora) od wieczornej modlitwy. Przed drzwiami stał miejscowy handlarz węglem.
– Miałbym do księdza prośbę – powiedział niepewnie. –
– Czy mógłby ksiądz ochrzcić mojego synka?
– Oczywiście – odparł wikary. – Przyjdźcie jutro rano.
– Czy ksiądz nie mógłby teraz? – W jego oczach było błaganie. – Dziecko jest maleńkie i słabe.
Kapłan pokiwał głową ze zrozumieniem.
– I nie będę miał czym zapłacić – westchnął w desperacji węglarz.
– Nie szkodzi – odparł ksiądz. – Dajcie mi tylko chwilę. Muszę się przygotować.
Śnieg skrzypiał pod nogami, gdy ruszyli na skraj wioski, do skromnej chaty, w której czekała matka z nowo narodzonym dzieciątkiem. Blada i zmęczona leżała na byle jak zbitym posłaniu i uśmiechając się promiennie, tuliła śpiącego malca.
„Zupełnie jakbym znalazł się w stajence w Betlejem” – pomyślał wzruszony ksiądz.
Po powrocie na plebanię nie mógł uwolnić się od tego obrazu.
Cicha noc, święta noc
pokój niesie ludziom wszem.
A u żłóbka Matka Święta
czuwa sama uśmiechnięta
nad Dzieciątka snem…
Słowa same cisnęły się pod pióro. Czuł, że musi tę scenę uwiecznić.
Muzykę skomponował organista, a zarazem nauczyciel śpiewu, Franz (czytaj:franc) Gruber. Ta znana i lubiana na całym świecie kolęda pochodzi z Austrii.
Pierwszy raz wykonano ją w 1818 roku.
Nazwano ten nowy utwór „Pieśnią bożonarodzeniową”. Pieśń dotarła do wszystkich niemalże zakątków świata. Śpiewano ją w Stanach Zjednoczonych, dzięki misjonarzom poznały ją ludy Afryki, Indii i Ameryki Południowej. Cieszy się też ogromną popularnością w Polsce.
„Gdy śliczna Panna”– słowa i melodia pochodzą z początku XVIII w. Posiada cechy kołysanki. Szczególnie popularna była w klasztorach żeńskich.
„Przybieżeli do Betlejem” – kolędę tą zanotował już w XVI w. Jan z Lublina w swojej tabulaturze organowej. Tekst pochodzący z XVII w. ulegał dużym zmianom. Dopiero w XIX wieku przybrał obecną formę.
„W żłobie leży” – tekst kolędy autorstwa znanego kaznodziei- Piotra Skargi. Utwór ten ma niewątpliwie rodowód szlachecki. Jak głosi tradycja, kolęda ta powstała w XVII wieku w oparciu o poloneza tańczonego na dworze Króla Władysława IV.
„Pójdźmy wszyscy do stajenki” – tekst tej kolędy pochodzi z XVIII wieku, melodia zaś z XIX. Posiada charakter marszowy.
„W dzień Bożego Narodzenia” – jest to kolęda XVII – wieczna o radosnym, tanecznym charakterze. Oparta jest na rytmie mazura, posiada rodowód ludowy.
„Jezus malusieńki” – ta nostalgiczna i rzewna, ale jakże wdzięczna melodia była niezwykle popularna w klasztorach żeńskich. Posiada rytm i cechy kujawiaka. Melodia i słowa pochodzą z XVIII wieku.
„Bóg się rodzi” – jest jedną z najbardziej uroczystych kolęd o pełnym powagi tekście i muzyce. O północy podczas Pasterki (tradycyjnej mszy odprawianej w Wigilię Bożego Narodzenia) kolędą tą rozpoczyna się śpiewy ku czci dzieciątka Jezusa. Kolęda ta powstała najprawdopodobniej pod koniec XVIII wieku. Autorem słów jest Franciszek Karpiński .
„Hej w Dzień Narodzenia” – tekst tej kolędy pochodzi z przełomu XVII
i XVIII wieku. Istnieją liczne przekazy melodii tej kolędy. Na tę samą melodię śpiewano też kolędniczą pieśń „Mości gospodarzu”.
„Mędrcy świata” – kolęda z XIX wieku. Słowa jej napisał Stefan Bortkiewicz, melodię – Zygmunt Odelgiewicz.
„Dzisiaj w Betlejem” – również jedna z nowych kolęd. Jej radosny, taneczny charakter podkreśla polonezowy rytm melodii.
„Niezwykłe jest bogactwo kolęd polskich i niepospolite są ich wartości artystyczne. Nie wiem, czy inny kraj może pochwalić się zbiorem podobnym do tego, który posiada Polska” – tak przed laty określił nasz dorobek dziejowy wieszcz polski Adam Mickiewicz. Już wtedy wiedział jak ogromną rolę mogą spełnić tradycje w życiu narodu polskiego.
Wiele zwyczajów przetrwało do naszych czasów. Ubieranie, przystrajanie choinki, pasterka, chodzenie po kolędzie, noszenie szopki przez przebierańców i kolędników. Już dzisiaj wiele popularnych dawniej kolęd i pastorałek zostało zapomnianych, a do tradycji wchodzą następne.
Nie zaprzepaśćmy jednak tego, co dokonali nasi przodkowie, doceńmy ich niełatwą pracę w zbieraniu naszego dorobku artystycznego. Niech w każdym polskim domu w okresie Świąt Bożego Narodzenia nie zabraknie tak pięknej tradycji- tradycji śpiewania kolęd i pastorałek.
„Gdzie słyszysz śpiew tam wstąp,
Tam ludzie dobre serca mają,
Bo ludzie źli, ach wierzaj mi,
Ci nigdy nie śpiewają…”
Wolfgang Goethe.
Szkolny konkurs na najpiękniejszą Polską kolędę lub pastorałkę odbył się 2 grudnia 2016r. W konkursie brało udział 16 uczestników, którzy zaprezentowali przygotowane wcześniej utwory. Konkurs odbył się w dwóch kategoriach: klasy I – III oraz IV – VI.
W pierwszej kategorii nagrodzone zostały osoby:
I miejsce: Kinga Zawadzka,
II miejsce: Maja Kraśniewska,
III miejsce: Julia Kujawska
Wyróżnienie: Zuzanna Kosińska
W kategorii klas starszych wyniki były następujące:
I miejsce: Ewelina Jankowska
II miejsce: Natalia Fabiszewska
III miejsce: Alicja Szulc
Wyróżnienie: Julia Lewandowska
Konkurs odbył się w miłej i serdecznej atmosferze. Wszystkie dzieci pięknie zaintonowały przygotowane kolędy i pastorałki. Zwycięzcy otrzymali nagrody: gry, maskotki oraz drobne słodkości.
Zdobywczynie pierwszych miejsc reprezentowały naszą szkołę 15 grudnia b.r. w VI Gminnym Konkursie Kolęd i Pastorałek w Zespole Szkół nr 4 w Zągotach. Ten konkurs jest już za nami, jednak na długo zostanie w naszej pamięci, a to za sprawą naszych reprezentantek.
Kinga (kl.III b) została zwyciężczynią tej edycji konkursu w kategorii klasI -III. Zaśpiewała „Gdy się Chrystus rodzi”.
Ewelina (kl.VI a) otrzymała wyróżnienie w kategorii klas IV – VI. Uczennica pięknie zaśpiewała „Cichą noc”.
Serdecznie gratulujemy dziewczynkom!!!
Feliksa Czaplińska
Marta Gretkowska
Joanna i Marek Siemieniec
